16.4.10

Oμιλία του Καθ. Πέτρου Βασιλειάδη στην εκδήλωση για την Μονή Εσφιγμένου - Θεσσαλονίκη 2010

Oμιλία του Καθ. Πέτρου Βασιλειάδη, εκπροσώπου του τμήματος Θεολογίας του ΑΠΘ
στην εκδήλωση για την Μονή Εσφιγμένου, Θεσσαλονίκη, 16 Απριλίου 2010

Πανοσιολογιώτατε άγιε Αρχιγραμματεύ της Αγίας και Ιεράς Συνόδου του Οικουμενικού Πατριαρχείου κ. Ελπιδοφόρε, εψηφισμένε καθηγητά της Θεολογικής Σχολής του ΑΠΘ, εκπρόσωπε της ΑΘΠ του Οικουμενικού μας Πατριάρχου, κ.κ. Βαρθολομαίου, Παναγιώτατε Μητροπολίτα Θεσσαλονίκης κ. Άνθιμε, ποιμενάρχα της θεοσώστου ταύτης επαρχίας, Πανοσιολογιώτατε άγιε καθηγούμενε της Ι. Μ. Αγίου Παύλου π. Νικόδημε, εκπρόσωπε της Ιεράς Κοινότητος του Αγιωνύμου Όρους Άθω, Πανοσιολογιώτατε άγιε καθηγούμενε της Ι. Μ. Εσφηγμένου π. Χρυσόστομε, Αξιότιμε κ. υπουργέ, κ. Μπόλαρη, στρατηγέ μου, κύριοι εκπρόσωποι του Νομάρχου, του Δημάρχου Θεσσαλονίκης, κύριοι συνάδελφοι και λοιποί επώνυμοι άρχοντες της πόλης μας, αγαπητοί φοιτητές και φοιτήτριες, κυρίες και κύριοι,

Χριστός Ανέστη!

Κατ’ αρχάς θα ήθελα να μεταφέρω στην σεβαστή αγιορείτικη αντιπροσωπία και στους εκλεκτούς παρισταμένους στην αποψινή ημερίδα, τις πασχάλιες ευχές του προέδρου του τμήματος κ. Δ. Καϊμάκη, και του ΔΣ, αλλά και την ευαρέσκειά τους για την από κοινού με την Αγιορειτική Εστία και τους φίλους της κανονικής Μονής Εσφιγμένου διοργάνωση της παρούσης ημερίδας, που αποβλέπει στην ενημέρωση της κοινής γνώμης της πόλεώς μας για το ζήτημα της πολύπαθης και ιστορικής Ι. Μονής Εσφιγμένου, στην οποία ασκήτεψε ο συμπολιούχος της πόλης μας άγιος Γρηγόριος ο Παλαμάς.


Είναι αυτονόητο πως θεωρήσαμε χρέος μας να συμβάλουμε στο μέτρο του δυνατού ως ακαδημαϊκή θεολογική κοινότητα αφενός στην αποκατάσταση της αλήθειας αναφορικά με το ως άνω θέμα, και αφετέρου να προωθήσουμε προς τα έξω, στην ευρύτερη δηλαδή κοινωνία της πόλης μας, ένα δείγμα αυθεντικής χριστιανικής πνευματικότητας, την οποία όπως θα διαπιστώσετε με νηφαλιότητα, ακρίβεια και σεβασμό στην αγιορείτινη κληρονομιά παρουσιάζει το ντοκιμαντέρ του Νίκου Αναγνωστόπουλου «εἰ ἔχεις καρδίαν, δύνασαι σωθῆναι...».

Επιτρέψτε μου ευθύς εξ αρχής να τονίσω, ότι το Τμήμα μας με συνέπεια πρεσβεύει και με θρησκευτική ευλάβεια διακονεί τον διφυή, επιστημονικό δηλαδή αλλά ταυτόχρονα και χαρισματικό, χαρακτήρα της θεολογίας, ο ρόλος της οποίας κατά τη σύγχρονη μετανεωτερική εποχή έχει αποκτήσει πολύ ευρύτερες διαστάσεις. Έτσι η θεολογία συνεχίζει πρωταρχικά να υπηρετεί την αποστολή και διακονία της Εκκλησίας, ως η προφητική της συνείδηση, οφείλει όμως παράλληλα να διαλέγεται με όλες τις επιστήμες εντός της ακαδημαϊκής κοινότητας, υπερασπιζόμενη με τρόπο διαλεκτικό τις πανανθρώπινες αξίες και παρακολουθώντας κριτικά την αλματώδη εξέλιξη της κοσμικής επιστήμης. Θεωρεί όμως και χρέος της να υπηρετεί και την ευρύτερη κοινωνία, αποτελώντας μοχλό καταλλαγής, θεραπείας και μεταμόρφωσης του κόσμου. Θα ήταν επομένως προδοσία της αποστολής μας η άρνηση να συμβάλουμε στην καταλλαγή και την άρση του σκανδαλισμού της κοινωνίας για όσα έντεχνα παρουσιάζονται στα ΜΜΕ αναφορικά με τη Ι.Μ.Εσφιγμένου, αλλά και στην ποθούμενη ενότητα της Ιεράς Κοινότητας του Αγίου όρους, ενός εκ των κορυφαίων πυλώνων της Ορθόδοξης χριστιανικής πνευματικότητας, ενότητα που είχε διαταραχθεί για πάνω από τριάντα χρόνια.

Η συμβολή του Ορθόδοξου μοναχισμού, και ιδιαίτερα της προμετωπίδας του, του Αγίου Όρους, πέραν της αναμφισβήτητης πολιτιστικής της διάστασης - και μάλιστα σε παγκόσμιο επίπεδο - είναι πρωτίστως θεολογική: αποτελεί δηλαδή τον ένα από τους δύο κύριους πόλους της Ορθόδοξης πνευματικότητας. Αν και εξ ορισμού η πνευματικότητα αναφέρεται «στην εσώτατη διάσταση του ανθρώπινου προσώπου, που στις διάφορες παραδόσεις ονομάζεται 'πνεύμα'... εκεί όπου το πρόσωπο είναι ανοιχτό στην υπερβατική διάσταση, και βιώνει την υπέρτατη πραγματικότητα» (όπως διαγράφεται στον ορισμό της Παγκόσμιας εγκυκλοπαίδειας πνευματικότητας), η Ορθόδοξη πνευματικότητα έχει περισσότερο την αναφορά της στο Άγιο Πνεύμα, συνδέεται δηλαδή με τα ενδότερα της τριαδικής θεολογίας. Αποτελεί σήμερα κοινή πεποίθηση του επιστημονικού κόσμου, πως ανάμεσα στις ποικίλες εκφάνσεις της χριστιανικής πνευματικότητας στην Ορθόδοξη εκκλησία εξέχουσα θέση κατέχουν η μοναστική και η λειτουργική πνευματικότητα. Η αγιορείτικη με άλλα λόγια κληρονομιά, που αδιαλείπτως βιώνεται στον γειτνιάζοντα την Θεσσαλονίκη Άθωνα, και ο πλούτος της λειτουργικής μας παράδοσης, όπως αυτή εκφράζεται στις κατά τόπους ευχαριστιακές κοινότητες της Ορθοδοξίας, στα χωριά, στις πόλεις, στα νησιά μας.

Είμαστε πεπεισμένοι ότι η Ορθόδοξη Εκκλησία επιτελεί σωστά την αποστολή της, όταν όλοι οι ιστορικοί παράγοντες που την συναποτελούν, ο μοναχισμός, η επιστημονική θεολογία, η ποιμαίνουσα και διοικούσα εκκλησία, ο ευσεβής λαός κλπ., συμβάλλουν αρμονικά στη διαμόρφωση της λειτουργίας της ως ζωντανού οργανισμού. Ο μοναχισμός ως η διαρκής υπόμνηση του εσχατολογικού της οράματος. Η θεολογία ως η κριτική και προφητική συνείδηση της Εκκλησίας, και μάλιστα μετά λόγου γνώσεως, δηλαδή επιστημονικά. Ο ευσεβής λαός ως θεματοφύλακας της Ορθόδοξης παράδόσής μας, και η ποιμαίνουσα και διοικούσα Εκκλησία ως η συνισταμένη και συντονίζουσα την καθημερινή μαρτυρία της Εκκλησίας, προκειμένου να επιτελεστεί αξιόπιστα και αποτελεσματικά το σωστικό της έργο. Κανείς από τους ανωτέρω φορείς δεν μπορεί αυτάρεσκα και εγωιστικά να οικειοποιείται το σύνολο της μαρτυρίας της Εκκλησίας, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι δεν μπορεί να υπάρχει αλληλοπεριχώρηση των χαρισμάτων και διακονιών της.

Γι’ αυτό και πριν από μερικούς μήνες το Τμήμα Θεολογίας πήρε την πρωτοβουλία επί προεδρίας μου να επιδιωχθεί ένας καλύτερος συντονισμός της προς τα έξω μαρτυρίας της Ορθόδοξης Εκκλησίας, προσκαλώντας σε έκτακτη κοινή συνεδρία μέλη της ιεραρχίας της Ε.Ε. κατόχους πανεπιστημιακών τίτλων του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, προκειμένου να προβληματιστούμε από κοινού για τις ευθύνες που έχουμε απέναντι στο πεινώντα και διψώντα σύγχρονο άνθρωπο. Έχοντας προγραμματίσει και μια παράλληλη εκδήλωση με το θεολογικό δυναμικό της Αθωνικής πολιτείας, γιατί όχι και με την θεσμική της έκφραση, την Ιερά δηλαδή Κοινότητα, θεωρήσαμε ως θείο δώρο την πρόταση της Ιεράς Μονής Εσφιγμένου, αλλά και των φίλων της Μονής να συνδιοργανώσουμε την αποψινή εκδήλωση.

Οι σχέσεις βέβαια του τμήματός μας με την αθωνική πολιτεία έχουν μακρά ιστορία. Δεν περιορίζονται μόνον στις προσκλήσεις λογίων μοναχών, που κατά καιρούς - από τις αρχές της μεταπολίτευσης μέχρι και σήμερα - μίλησαν στους φοιτητές μας. Έχουν επεκταθεί και στους ακαδημαϊκούς θεολογικούς διαλόγους του Τμήματός μας, στην περίπτωση του προηγουμένου της Ι. Μ. Ιβήρων, πατρός Βασιλείου Γοντικάκη, που μετέφερε με μεγάλη επιτυχία την αγιορείτικη εμπειρία για το θέμα του δια-χριστιανικού συμποσίου με θέμα «Θεσμός και Χάρισμα στην Ανατολική και Δυτική Χριστιανική Παράδοση», αλλά και στην θαυμάσια έκδοση της Ι. Μ. Κουτλουμουσίου, που εξέδωσε το 1997 το συλλογικό τόμο «Ορθοδοξία και η των πάντων ενότης», για τη σύνταξη του οποίου οι υπεύθυνοι εκδόσεως μαθητές μας μοναχοί της μονής είχαν την καλοσύνη να μας συμβουλευθούν.

Δυστυχώς όμως η φυσιολογική ανάγκη να έχει η αγιορείτικη κοινότητα στραμμένη την προσοχή της περισσότερο στους αποστατήσαντες αδελφούς της, αποστέρησε τη νεώτερη θεολογία, αλλά και το Οικουμενικό πατριαρχείο, από ένα γόνιμο διάλογο για τα θέματα αιχμής της μαρτυρίας και της αποστολής της Ορθοδοξίας στο σύγχρονο κόσμο. Με την τελεσίδικη διευθέτηση του ζητήματος της Μονής Εσφιγμένου άρχισε να διαφαίνεται καθαρά μια αλλαγή πλεύσης σε κείμενα ηγετικών φορέων της αγιορειτικής κοινότητας (όπως π.χ. του καθηγουμένου της Ι. Μ. Σίμωνος Πέτρας, π. Ελισαίου για την οικουμενικότητα της αγιορείτικης πνευματικότητας στον τιμητικό τόμο για τον Μητροπολίτη πρώην Ελβετίας Δαμασκηνό Παπανδρέου, και η συμβολή του καθηγουμένου της Ι. Μ. Γρηγορίου π. Γεωργίου Καψάνη στο συλλογικό τόμο για τα 25 χρόνια αρχιερατείας του πρώτου Μητροπολίτου Νεαπόλεως κυρού Διονυσίου). Ακόμη και το τελευταίο υπόμνημα της ιεράς κοινότητας με τους προβληματισμούς της για την πορεία της συμμετοχής της Ορθόδοξης Εκκλησίας στους πολυμερείς διαλόγους (ΠΣΕ κλπ), συγκρινόμενο με παλαιότερα κείμενά της και διαλλακτικότερο είναι, και αποτελεσματικότερο για την διαμόρφωση μιας ενιαίας γραμμής της συντεταγμένης Ορθοδοξίας εμφανίζεται.

Ως μέλος της ορθόδοξης ακαδημαϊκής κοινότητας εύχομαι η λύση του προβλήματος της Ι. Μ. Εσφιγμένου να συμβάλει αποφασιστικά - πέραν της ενότητας της αγιωνύμου πολιτείας - και στην περαιτέρω σύσφιξη των σχέσεων του Αγίου Όρους με την Ορθόδοξη ακαδημαϊκή κοινότητα, αλλά και στον γόνιμο θεολογικό διάλογο τόσο με την επιστήμη, όσο και με την κορυφή της Ορθοδοξίας.