Ο Άγιος Θεόληπτος, μητροπολίτης Φιλαδελφείας, έζησε το 13ο-14ο αιώνα (1250-1322). Καταγόταν από τη Νίκαια της Βιθυνίας (Βόρεια Μ. Ασία), όπου υπηρέτησε από το 1275 αρχικά ως διάκονος και αργότερα ως ιερομόναχος.
Από το 1266 έως το 1268 περίπου ασκήτευσε στην έρημο της Ι. Μονής Εσφιγμένου του Αγίου Όρους μαζί με τον μετέπειτα πατριάρχη Αθανάσιο Α΄ Κων/πόλεως (1289-1293/1303-1309).
Φημισμένος από πολύ νεαρή ηλικία για τους αγώνες και τους άθλους του υπέρ της ευσεβείας και των ορθών δογμάτων, ως μοναχός πλέον ήρθε σε σύγκρουση με τον ενωτικό και «αζυμίτη» αυτοκράτορα Μιχαήλ Η' Παλαιολόγο και γιά το λόγο αυτό εξορίστηκε, φυλακίστηκε και υπέστη διώξεις (1275-1281). Την περίοδο αυτή της εξορίας του από τη Νίκαια επισκέπτεται πολλά μοναστικά κέντρα στο Άγιον Όρος και αλλού μέχρι την κάθειρξή του από τον αυτοκράτορα στην Κων/πολη (1278-1281). Επίσης ζει ως ασκητής για ένα μικρό διάστημα στα ερημητήρια των περιχώρων της Νίκαιας.
Το 1283, μετά την ανατροπή της πολιτικής του Μιχαήλ Η΄ και την άνοδο στο θρόνο του γέροντά του Πατριάρχου Αθανασίου του Εσφιγμενίτου, εκλέγεται μητροπολίτης Φιλαδελφείας. Ως μητροπολίτης Φιλαδελφείας και μέχρι το θάνατό του το 1322 ανεδείχθη σε μια από τις σημαντικότερες φυσιογνωμίες της εκκλησιαστικής πολιτικής. Υπήρξε μέντορας των Ανδρονίκων και του αυτοκρατορικού παλατιού με τεράστια επιρροή στα δρώμενα της αυτοκρατορίας, εκκλησιαστικά και πολιτικά, δάσκαλος στην ασκητική ζωή του αγίου Γρηγορίου του Παλαμά και του Ματθαίου Εφέσου και πνευματικός καθοδηγητής της οικογένειας των Χούμνων· μάλιστα ώθησε την κόρη του Νικηφόρου Χούμνου, αυγούστα Ειρήνη Χούμναινα Παλαιολογίνα να ασπαστεί μετά τη χηρεία της το μοναχισμό. Σώζονται 5 Επιστολές του Θεολήπτου προς τη Χούμναινα.
Ο άγιος Θεόληπτος έχει συντάξει 9 Κατηχήσεις, 2 Παραινέσεις, 2 Διδασκαλίες σε μορφή Μοναχικών Κανόνων, 10 Νηπτικά έργα, 4 Πραγματείες προς τους Φιλαδελφείς (οι δύο κατά Αρσενιατών), 6 Ποιήματα (1 Ακολουθία νήψεως και νίψεως, νοός δηλαδή και αμαρτημάτων, 2 Κανόνες, 1 Στιχηρό και 2 Ιδιόμελα) και 11 Ιδιόμελα εις Κοιμηθέντας Μοναχούς αμφιβαλλόμενα. Τα πεζά έργα του ανήκουν στο γραμματειακό είδος των Λόγων και Ομιλιών και πραγματεύονται θέματα περί της μυστικής εν Χριστώ ζωής, περί νήψεως, προσευχής, νηστείας, διακρίσεως, μοναδικού επαγγέλματος κ.ά. Εκφωνήθηκαν τα περισσότερα στην ακμάζουσα επί της εποχής του διπλή Μονή (ανδρώα και γυναικεία) του Φιλανθρώπου Σωτήρος της Κωνσταντινούπολης, η οποία έτυχε της παχυλής χορηγίας της οικογενείας των Χούμνων και στην οποία εμόναζε η Ειρήνη-Ευλογία. Ενδεικτικό της εκτίμησης προς το πρόσωπό του είναι το ότι αποσπάσματα από έργα του συμπεριλήφθηκαν από τους Αγίους Νικόδημο και Μακάριο στη Φιλοκαλία των Ιερών Νηπτικών.
Βιβλιογραφία
ΘΕΟΛΗΠΤΟΥ ΦΙΛΑΔΕΛΦΕΙΑΣ
«Κλίσεις γονάτων μη παραιτού·εκ μεν γαρ του γόνυ κλίνειν η πτώσις της αμαρτίας εικονίζεται, έμφασιν εξαγορεύσεως παρεχομένη, εκ δε του ανίστασθαι η μετάνοια υποσημαίνεται, επαγγελίαν βίου του κατ' αρετήν αινιττομένη·εκάστη δε γονυκλισία τελείσθω μετά της νοεράς του Χριστού επικλήσεως ίνα ψυχή και σώματι προσπίπτων τω Κυρίω, τον των ψυχών και σωμάτων Θεόν ευδιάλλακτον απεργάση» (Φιλοκαλία, τ. Δ', σ. 11, έκδ. Αστέρος).
ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ
Μην εγκαταλείπεις τις γονυκλισίες· το λύγισμα των γονάτων εικονίζει την πτώση εξαιτίας της αμαρτίας και γίνεται ένα είδος εξομολογήσεως, ενώ με την ανόρθωση υποδηλώνεται η μετάνοια και συμβολίζεται η υπόσχεση για ενάρετο βίο· κάθε γονυκλισία να επιτελείται μαζί με τη νοερά επίκληση του Χριστού, ούτως ώστε προσπίπτοντας πρός τον Κύριο ψυχή τε και σώματι, να αποσπάσεις τη συνδιαλλαγή με το Θεό που εξουσιάζει και τις ψυχές και τα σώματα.
Από το 1266 έως το 1268 περίπου ασκήτευσε στην έρημο της Ι. Μονής Εσφιγμένου του Αγίου Όρους μαζί με τον μετέπειτα πατριάρχη Αθανάσιο Α΄ Κων/πόλεως (1289-1293/1303-1309).
Φημισμένος από πολύ νεαρή ηλικία για τους αγώνες και τους άθλους του υπέρ της ευσεβείας και των ορθών δογμάτων, ως μοναχός πλέον ήρθε σε σύγκρουση με τον ενωτικό και «αζυμίτη» αυτοκράτορα Μιχαήλ Η' Παλαιολόγο και γιά το λόγο αυτό εξορίστηκε, φυλακίστηκε και υπέστη διώξεις (1275-1281). Την περίοδο αυτή της εξορίας του από τη Νίκαια επισκέπτεται πολλά μοναστικά κέντρα στο Άγιον Όρος και αλλού μέχρι την κάθειρξή του από τον αυτοκράτορα στην Κων/πολη (1278-1281). Επίσης ζει ως ασκητής για ένα μικρό διάστημα στα ερημητήρια των περιχώρων της Νίκαιας.
Το 1283, μετά την ανατροπή της πολιτικής του Μιχαήλ Η΄ και την άνοδο στο θρόνο του γέροντά του Πατριάρχου Αθανασίου του Εσφιγμενίτου, εκλέγεται μητροπολίτης Φιλαδελφείας. Ως μητροπολίτης Φιλαδελφείας και μέχρι το θάνατό του το 1322 ανεδείχθη σε μια από τις σημαντικότερες φυσιογνωμίες της εκκλησιαστικής πολιτικής. Υπήρξε μέντορας των Ανδρονίκων και του αυτοκρατορικού παλατιού με τεράστια επιρροή στα δρώμενα της αυτοκρατορίας, εκκλησιαστικά και πολιτικά, δάσκαλος στην ασκητική ζωή του αγίου Γρηγορίου του Παλαμά και του Ματθαίου Εφέσου και πνευματικός καθοδηγητής της οικογένειας των Χούμνων· μάλιστα ώθησε την κόρη του Νικηφόρου Χούμνου, αυγούστα Ειρήνη Χούμναινα Παλαιολογίνα να ασπαστεί μετά τη χηρεία της το μοναχισμό. Σώζονται 5 Επιστολές του Θεολήπτου προς τη Χούμναινα.
Ο άγιος Θεόληπτος έχει συντάξει 9 Κατηχήσεις, 2 Παραινέσεις, 2 Διδασκαλίες σε μορφή Μοναχικών Κανόνων, 10 Νηπτικά έργα, 4 Πραγματείες προς τους Φιλαδελφείς (οι δύο κατά Αρσενιατών), 6 Ποιήματα (1 Ακολουθία νήψεως και νίψεως, νοός δηλαδή και αμαρτημάτων, 2 Κανόνες, 1 Στιχηρό και 2 Ιδιόμελα) και 11 Ιδιόμελα εις Κοιμηθέντας Μοναχούς αμφιβαλλόμενα. Τα πεζά έργα του ανήκουν στο γραμματειακό είδος των Λόγων και Ομιλιών και πραγματεύονται θέματα περί της μυστικής εν Χριστώ ζωής, περί νήψεως, προσευχής, νηστείας, διακρίσεως, μοναδικού επαγγέλματος κ.ά. Εκφωνήθηκαν τα περισσότερα στην ακμάζουσα επί της εποχής του διπλή Μονή (ανδρώα και γυναικεία) του Φιλανθρώπου Σωτήρος της Κωνσταντινούπολης, η οποία έτυχε της παχυλής χορηγίας της οικογενείας των Χούμνων και στην οποία εμόναζε η Ειρήνη-Ευλογία. Ενδεικτικό της εκτίμησης προς το πρόσωπό του είναι το ότι αποσπάσματα από έργα του συμπεριλήφθηκαν από τους Αγίους Νικόδημο και Μακάριο στη Φιλοκαλία των Ιερών Νηπτικών.
Βιβλιογραφία
- Ιωάννου Κ. Γρηγοροπούλου, Θεολήπτου Φιλαδελφείας του Ομολογητού (1250-1322), Βίος και Έργα, Α΄ τόμος, Εισαγωγή, Β΄ τόμος, Κριτικό κείμενο - Σχόλια, Εκδόσεις Τέρτιος, Κατερίνη 1996.
- Teolipt al Filadelfiei, Cuviosul si Marturisitorul, Cuvinte duhovnicesti, imne si scrisori, Editura DEISIS, Sibiu 2000, (ρουμανική μετάφραση).
- Théolepte de Philadelphie, Lettres et Discours monastiques, Éd. Migne, "Les pères dans la foi" 81-82, Paris 2001, (γαλλική μετάφραση).
- Teolepto di Filadelfia, Lettere e Discorsi, Edizioni Qiqajon - Comunità di Bose, Magnano 2007, (ιταλική μετάφραση).
ΘΕΟΛΗΠΤΟΥ ΦΙΛΑΔΕΛΦΕΙΑΣ
«Κλίσεις γονάτων μη παραιτού·εκ μεν γαρ του γόνυ κλίνειν η πτώσις της αμαρτίας εικονίζεται, έμφασιν εξαγορεύσεως παρεχομένη, εκ δε του ανίστασθαι η μετάνοια υποσημαίνεται, επαγγελίαν βίου του κατ' αρετήν αινιττομένη·εκάστη δε γονυκλισία τελείσθω μετά της νοεράς του Χριστού επικλήσεως ίνα ψυχή και σώματι προσπίπτων τω Κυρίω, τον των ψυχών και σωμάτων Θεόν ευδιάλλακτον απεργάση» (Φιλοκαλία, τ. Δ', σ. 11, έκδ. Αστέρος).
ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ
Μην εγκαταλείπεις τις γονυκλισίες· το λύγισμα των γονάτων εικονίζει την πτώση εξαιτίας της αμαρτίας και γίνεται ένα είδος εξομολογήσεως, ενώ με την ανόρθωση υποδηλώνεται η μετάνοια και συμβολίζεται η υπόσχεση για ενάρετο βίο· κάθε γονυκλισία να επιτελείται μαζί με τη νοερά επίκληση του Χριστού, ούτως ώστε προσπίπτοντας πρός τον Κύριο ψυχή τε και σώματι, να αποσπάσεις τη συνδιαλλαγή με το Θεό που εξουσιάζει και τις ψυχές και τα σώματα.
