Ο Άγιος Γρηγόριος Αρχιεπίσκοπος Θεσσαλονίκης ο Παλαμάς.
Ποιός λόγος είναι ικανός να εγκωμιάσει και ποιά υμνωδία να υμνήσει τον μέγιστο Πατέρα και Διδάσκαλο της Εκκλησίας και όλης της Οικουμένης φωστήρα, τον θείο Γρηγόριο Αρχιεπίσκοπο Θεσσαλονίκης τον Παλαμά; Αυτός ο εφάμιλλος των αρχαίων μεγάλων Πατέρων της Εκκλησίας, είναι ο τελευταίος των μεγίστων θεολόγων της Ορθοδοξίας, καθώς ομολογούν όλοι οι μεταγενέστεροι διδάσκαλοι. Τον λαμπρότατο βίο του, τα ένθεα κατορθώματα κατά την αρετή και τους υπέρ της Ορθοδοξίας αγώνες του είναι χρονοβόρο να τα διηγήται κανείς· εδώ θα αναφέρουμε λίγα μόνο, όσα αφορούν στη σχέση της θαυμαστής πολιτείας του Αγίου με τη Μονή μας. Αυτός «ο του θείου και ανεσπέρου Φωτός υιός, ο αληθής τω όντι του Θεού άνθρωπος και θαυμαστός υπηρέτης και λειτουργός των θείων» καταγόταν από την Ασία από ευλαβέστατους γονείς και όλη η οικογένειά του αφιερώθηκε στο Θεό. Σε πολύ μικρή ηλικία έμεινε ορφανός από πατέρα καί όντας φιλομαθής και εύστροφος, μορφώθηκε με κάθε σοφία και επιστήμη και την κοσμική και την θεία. Όταν έγινε είκοσι ετών, θεώρησε όλα τα κοσμικά σαν σκύβαλα και φανέρωσε στη μητέρα του τον πόθο του να αναχωρήσει και να αφιερωθεί στο Θεό. Εκείνη η ευλογημένη έχοντας την αγάπη του Θεού στην καρδιά και όμοιο πόθο, όχι μόνον συγκατένευσε, αλλά και αυτή και όλοι οι αδελφοί και οι αδελφές του Γρηγορίου επειδή είχαν όμοιο πόθο και ζήλο, έγιναν μοναχοί. Αφού εγκατέστησε τη μητέρα και τις αδελφές του σε γυναικείο Μοναστήρι, παρέλαβε τους αδελφούς του και ήλθε στο Άγιον Όρος και κατ' αρχάς υποτάχθηκε σε έναν ιερό άνδρα ονόματι Νικόδημο, από τον οποίο διδάχθηκε την κατά πράξη και θεωρία αρετή και με αποκάλυψη δέχθηκε την άμαχη βοήθεια της Θεοτόκου. Όταν κοιμήθηκε ο Γέροντάς του, έμεινε για λίγα χρόνια στη Μεγίστη Λαύρα του αγίου Αθανασίου, ποθώντας όμως την τέλεια ησυχία αναχώρησε και κατοίκησε κατά μόνας στην σκήτη «Γλωσσία». Εκεί επιδόθηκε στην άκρα σκληραγωγία, έχοντας συνεχή ασχολία την προσευχή και τη μελέτη των θείων. Περιόρισε τις αισθήσεις, ύψωσε τον νου προς το Θεό και ρύθμισε άριστα το βίο του. Έχοντας το Θεό σύμμαχο νίκησε κατά κράτος τους πολέμους των δαιμόνων και με τις ολονύκτιες στάσεις και τις πηγές των δακρύων καθάρισε την ψυχή, έγινε σκεύος εκλεκτό των χαρισμάτων του Αγίου Πνεύματος και πολλές φορές αξιώθηκε να δεχθεί θείες αποκαλύψεις. Εξ αιτίας των επιδρομών των Αγαρηνών αναγκάσθηκε να αναχωρήσει γιά τη Θεσσαλονίκη, όπου κατόπιν πολλών παρακλήσεων των αδελφών έλαβε το αξίωμα της ιερωσύνης σε ηλικία 30 ετών. Από εκεί πήγε στη Σκήτη της Βερροίας και διέμεινε σε ένα μικρό ησυχαστήριο, αλλά λόγω των συχνών επιδρομών των Αλβανών επέστρεψε πάλι στο Άγιον Όρος και κατοίκησε σε ένα ασκητήριο έξω από τη Μεγίστη Λαύρα. Κατά το 1335 έμεινε χωρίς ηγούμενο η Μονή Εσφιγμένου και οι πρόκριτοι του Όρους καί κυρίως ο Πρώτος Ισαάκ ψήφισαν και εγκατέστησαν τον Άγιο Γρηγόριο ηγούμενό της. Ο Άγιος ηγουμένευσε θεοφιλώς σε αυτή μέχρι το 1338· κατόπιν αποφεύγοντας τα σκάνδαλα και την ταραχή, παραιτήθηκε και επανήλθε στην ποθουμένη του ησυχία, όπου ζούσε σαν άυλος άνθρωπος και επίγειος άγγελος. Στη συνέχεια κλήθηκε με επίμονες παρακλήσεις από τους Ορθοδόξους της Θεσσαλονίκης να αντιμετωπίσει τον αιρετικό και βλάσφημο Καλαβρό Βαρλαάμ (το ιταλικό θηρίο) και διεξήγαγε τους λαμπρούς εκείνους αγώνες υπέρ της Ορθοδοξίας και του Μοναχισμού και έγινε θαυμαστός σε όλη την αυτοκρατορία και τη χριστιανική οικουμένη. Επειδή ο δυσσεβής Βαρλαάμ και ο κληρονόμος της πλάνης του Ακίνδυνος διέσπειραν παντού τις αιρετικές τους βλασφημίες, συγκροτήθηκαν στην Κωνσταντινούπολη τρεις Μεγάλες Σύνοδοι, το 1341, και το 1347 και το 1350, στις οποίες κλήθηκε «το της σοφίας ιερόν και θείον όργανον», ο άγιος Γρηγόριος, κατετρόπωσε τους θεομάχους, απέδωσε το κράτος και τα νικητήρια στην Ορθοδοξία και υπέμεινε πολλούς πειρασμούς. Μετά από παρακλήσεις του Βασιλέα και του Πατριάρχη Ισιδώρου χειροτονήθηκε αρχιεπίσκοπος Θεσσαλονίκης το 1347, σε ηλικία 50 ετών. Κοιμήθηκε το 1360 σε ηλικία 63 ετών. Μέρος του ιερού του λειψάνου κομίσθηκε στη Μονή περί το 1885. Όπως περιγράφει ο μαθητής του Αγίου Γρηγορίου Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως άγιος Φιλόθεος ο Κόκκινος, κατά την εποχή της ηγουμενίας του Αγίου στη Μονή ζούσαν 200 Μοναχοί.
Πολλά είναι τα θαύματα του Αγίου και οι αγώνες και ομολογίες της πίστεως προς τους αιρετικούς και ασεβείς, εξαιτίας των οποίων και αναδείχθηκε Μάρτυρας κατά την προαίρεση. Μερικά από τα θαύματα που έγιναν όταν ήταν ηγούμενος στην Μονή μας είναι και τα εξής: Κάποτε έλειψε το λάδι και βρισκόταν η Μονή σε μεγάλη ανάγκη· ο Άγιος πήγε τότε με όλους τους αδελφούς στην αποθήκη του λαδιού και παρακαλώντας το Θεό με πίστη, σημείωσε με το χέρι του τον τύπον του σταυρού στο πιθάρι του λαδιού και αμέσως αυτό γέμισε και το λάδι δεν έλειψε όλο το χρόνο. Άλλοτε πάλι έμαθε ότι τα ελαιόδενδρα της Μονής δεν καρποφορούσαν, οπότε πήγε με τους αδελφούς στους ελαιώνες και ευλόγησε τα δένδρα, τα οποία γέμισαν καρπό. Σε ανάμνηση του θαύματος αυτού κτίσθηκε στον κήπο της Μονής Προσκυνητάρι. Επίσης με τις προσευχές του Αγίου Γρηγορίου ανέβλυσε, αυξήθηκε και μεταφέρθηκε στη Μονή το νερό της πηγής, ώστε να αρκεί για τις ανάγκες της Μονής και τους κήπους της.
Ο Άγιος ήταν πραότατος και ταπεινός, όταν δεν επρόκειτο γιά το Θεό και τα θεία διότι σε αυτά ήταν ένθερμος μαχητής. Ήταν πολύ αμνησίκακος και ανεξίκακος. Φρόντιζε κατά το δυνατό να ευεργετεί τους ανθρώπους που του έκαναν κακό. Ουδέποτε παραδεχόταν εύκολα κατηγορίες κατά άλλων. Στις επερχόμενες εκάστοτε δυσκολίες ήταν καρτερικός και μεγαλόψυχος. Ήταν ανώτερος κάθε ηδονής και κενοδοξίας. Ήταν πάντοτε ευτελής και απέριττος στις ανάγκες του σώματός του, αν και ήταν πολύ εξασθενημένο. Το υπομονετικό, το ήρεμο, το γαλήνιο και πάντοτε χαρούμενο ήθος του καθιστούσε εμφανή την αγιότητά του. Ήταν πάντοτε σκεπτικός, προσεκτικός και σεμνός, γι'αυτό και τα μάτια του ήταν πάντοτε γεμάτα δάκρυα. Με αυτούς τους αγώνες αγωνίσθηκε απ' αρχής μέχρι τέλους κατά των παθών και των δαιμόνων και κατά των εχθρών της Ορθοδοξίας αιρετικών και αναδείχθηκε μέγας διδάσκαλος της Εκκλησίας όχι μόνον όσο ζούσε, αλλά και μετά την κοίμησή του με τα σοφά του συγγράματα. Στον κώδικα της Μονής υπ' αριθ. 107 υπάρχει γραμμένος ο βίος και το εγκώμιο του αγίου Γρηγορίου μεταφρασμένα στη δημώδη γλώσσα από το μοναχό Ραφαήλ το 1782, στον οποίο ανήκουν και οι εξής επικοί στίχοι προς τιμή του αγίου Γρηγορίου:
«φεύ! πάσης Ιταλίης νίκη συ γε Θεσσαλονίκης νίκη Θετταλίης
Άρες Άρες Μακεδών δούρασι θεολογίης την Γρηγόριος κάμεν Αλκή πνεύματος αρχιθέου θώρακι Φιλοθέου»
Ποιός λόγος είναι ικανός να εγκωμιάσει και ποιά υμνωδία να υμνήσει τον μέγιστο Πατέρα και Διδάσκαλο της Εκκλησίας και όλης της Οικουμένης φωστήρα, τον θείο Γρηγόριο Αρχιεπίσκοπο Θεσσαλονίκης τον Παλαμά; Αυτός ο εφάμιλλος των αρχαίων μεγάλων Πατέρων της Εκκλησίας, είναι ο τελευταίος των μεγίστων θεολόγων της Ορθοδοξίας, καθώς ομολογούν όλοι οι μεταγενέστεροι διδάσκαλοι. Τον λαμπρότατο βίο του, τα ένθεα κατορθώματα κατά την αρετή και τους υπέρ της Ορθοδοξίας αγώνες του είναι χρονοβόρο να τα διηγήται κανείς· εδώ θα αναφέρουμε λίγα μόνο, όσα αφορούν στη σχέση της θαυμαστής πολιτείας του Αγίου με τη Μονή μας. Αυτός «ο του θείου και ανεσπέρου Φωτός υιός, ο αληθής τω όντι του Θεού άνθρωπος και θαυμαστός υπηρέτης και λειτουργός των θείων» καταγόταν από την Ασία από ευλαβέστατους γονείς και όλη η οικογένειά του αφιερώθηκε στο Θεό. Σε πολύ μικρή ηλικία έμεινε ορφανός από πατέρα καί όντας φιλομαθής και εύστροφος, μορφώθηκε με κάθε σοφία και επιστήμη και την κοσμική και την θεία. Όταν έγινε είκοσι ετών, θεώρησε όλα τα κοσμικά σαν σκύβαλα και φανέρωσε στη μητέρα του τον πόθο του να αναχωρήσει και να αφιερωθεί στο Θεό. Εκείνη η ευλογημένη έχοντας την αγάπη του Θεού στην καρδιά και όμοιο πόθο, όχι μόνον συγκατένευσε, αλλά και αυτή και όλοι οι αδελφοί και οι αδελφές του Γρηγορίου επειδή είχαν όμοιο πόθο και ζήλο, έγιναν μοναχοί. Αφού εγκατέστησε τη μητέρα και τις αδελφές του σε γυναικείο Μοναστήρι, παρέλαβε τους αδελφούς του και ήλθε στο Άγιον Όρος και κατ' αρχάς υποτάχθηκε σε έναν ιερό άνδρα ονόματι Νικόδημο, από τον οποίο διδάχθηκε την κατά πράξη και θεωρία αρετή και με αποκάλυψη δέχθηκε την άμαχη βοήθεια της Θεοτόκου. Όταν κοιμήθηκε ο Γέροντάς του, έμεινε για λίγα χρόνια στη Μεγίστη Λαύρα του αγίου Αθανασίου, ποθώντας όμως την τέλεια ησυχία αναχώρησε και κατοίκησε κατά μόνας στην σκήτη «Γλωσσία». Εκεί επιδόθηκε στην άκρα σκληραγωγία, έχοντας συνεχή ασχολία την προσευχή και τη μελέτη των θείων. Περιόρισε τις αισθήσεις, ύψωσε τον νου προς το Θεό και ρύθμισε άριστα το βίο του. Έχοντας το Θεό σύμμαχο νίκησε κατά κράτος τους πολέμους των δαιμόνων και με τις ολονύκτιες στάσεις και τις πηγές των δακρύων καθάρισε την ψυχή, έγινε σκεύος εκλεκτό των χαρισμάτων του Αγίου Πνεύματος και πολλές φορές αξιώθηκε να δεχθεί θείες αποκαλύψεις. Εξ αιτίας των επιδρομών των Αγαρηνών αναγκάσθηκε να αναχωρήσει γιά τη Θεσσαλονίκη, όπου κατόπιν πολλών παρακλήσεων των αδελφών έλαβε το αξίωμα της ιερωσύνης σε ηλικία 30 ετών. Από εκεί πήγε στη Σκήτη της Βερροίας και διέμεινε σε ένα μικρό ησυχαστήριο, αλλά λόγω των συχνών επιδρομών των Αλβανών επέστρεψε πάλι στο Άγιον Όρος και κατοίκησε σε ένα ασκητήριο έξω από τη Μεγίστη Λαύρα. Κατά το 1335 έμεινε χωρίς ηγούμενο η Μονή Εσφιγμένου και οι πρόκριτοι του Όρους καί κυρίως ο Πρώτος Ισαάκ ψήφισαν και εγκατέστησαν τον Άγιο Γρηγόριο ηγούμενό της. Ο Άγιος ηγουμένευσε θεοφιλώς σε αυτή μέχρι το 1338· κατόπιν αποφεύγοντας τα σκάνδαλα και την ταραχή, παραιτήθηκε και επανήλθε στην ποθουμένη του ησυχία, όπου ζούσε σαν άυλος άνθρωπος και επίγειος άγγελος. Στη συνέχεια κλήθηκε με επίμονες παρακλήσεις από τους Ορθοδόξους της Θεσσαλονίκης να αντιμετωπίσει τον αιρετικό και βλάσφημο Καλαβρό Βαρλαάμ (το ιταλικό θηρίο) και διεξήγαγε τους λαμπρούς εκείνους αγώνες υπέρ της Ορθοδοξίας και του Μοναχισμού και έγινε θαυμαστός σε όλη την αυτοκρατορία και τη χριστιανική οικουμένη. Επειδή ο δυσσεβής Βαρλαάμ και ο κληρονόμος της πλάνης του Ακίνδυνος διέσπειραν παντού τις αιρετικές τους βλασφημίες, συγκροτήθηκαν στην Κωνσταντινούπολη τρεις Μεγάλες Σύνοδοι, το 1341, και το 1347 και το 1350, στις οποίες κλήθηκε «το της σοφίας ιερόν και θείον όργανον», ο άγιος Γρηγόριος, κατετρόπωσε τους θεομάχους, απέδωσε το κράτος και τα νικητήρια στην Ορθοδοξία και υπέμεινε πολλούς πειρασμούς. Μετά από παρακλήσεις του Βασιλέα και του Πατριάρχη Ισιδώρου χειροτονήθηκε αρχιεπίσκοπος Θεσσαλονίκης το 1347, σε ηλικία 50 ετών. Κοιμήθηκε το 1360 σε ηλικία 63 ετών. Μέρος του ιερού του λειψάνου κομίσθηκε στη Μονή περί το 1885. Όπως περιγράφει ο μαθητής του Αγίου Γρηγορίου Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως άγιος Φιλόθεος ο Κόκκινος, κατά την εποχή της ηγουμενίας του Αγίου στη Μονή ζούσαν 200 Μοναχοί.
Πολλά είναι τα θαύματα του Αγίου και οι αγώνες και ομολογίες της πίστεως προς τους αιρετικούς και ασεβείς, εξαιτίας των οποίων και αναδείχθηκε Μάρτυρας κατά την προαίρεση. Μερικά από τα θαύματα που έγιναν όταν ήταν ηγούμενος στην Μονή μας είναι και τα εξής: Κάποτε έλειψε το λάδι και βρισκόταν η Μονή σε μεγάλη ανάγκη· ο Άγιος πήγε τότε με όλους τους αδελφούς στην αποθήκη του λαδιού και παρακαλώντας το Θεό με πίστη, σημείωσε με το χέρι του τον τύπον του σταυρού στο πιθάρι του λαδιού και αμέσως αυτό γέμισε και το λάδι δεν έλειψε όλο το χρόνο. Άλλοτε πάλι έμαθε ότι τα ελαιόδενδρα της Μονής δεν καρποφορούσαν, οπότε πήγε με τους αδελφούς στους ελαιώνες και ευλόγησε τα δένδρα, τα οποία γέμισαν καρπό. Σε ανάμνηση του θαύματος αυτού κτίσθηκε στον κήπο της Μονής Προσκυνητάρι. Επίσης με τις προσευχές του Αγίου Γρηγορίου ανέβλυσε, αυξήθηκε και μεταφέρθηκε στη Μονή το νερό της πηγής, ώστε να αρκεί για τις ανάγκες της Μονής και τους κήπους της.
Ο Άγιος ήταν πραότατος και ταπεινός, όταν δεν επρόκειτο γιά το Θεό και τα θεία διότι σε αυτά ήταν ένθερμος μαχητής. Ήταν πολύ αμνησίκακος και ανεξίκακος. Φρόντιζε κατά το δυνατό να ευεργετεί τους ανθρώπους που του έκαναν κακό. Ουδέποτε παραδεχόταν εύκολα κατηγορίες κατά άλλων. Στις επερχόμενες εκάστοτε δυσκολίες ήταν καρτερικός και μεγαλόψυχος. Ήταν ανώτερος κάθε ηδονής και κενοδοξίας. Ήταν πάντοτε ευτελής και απέριττος στις ανάγκες του σώματός του, αν και ήταν πολύ εξασθενημένο. Το υπομονετικό, το ήρεμο, το γαλήνιο και πάντοτε χαρούμενο ήθος του καθιστούσε εμφανή την αγιότητά του. Ήταν πάντοτε σκεπτικός, προσεκτικός και σεμνός, γι'αυτό και τα μάτια του ήταν πάντοτε γεμάτα δάκρυα. Με αυτούς τους αγώνες αγωνίσθηκε απ' αρχής μέχρι τέλους κατά των παθών και των δαιμόνων και κατά των εχθρών της Ορθοδοξίας αιρετικών και αναδείχθηκε μέγας διδάσκαλος της Εκκλησίας όχι μόνον όσο ζούσε, αλλά και μετά την κοίμησή του με τα σοφά του συγγράματα. Στον κώδικα της Μονής υπ' αριθ. 107 υπάρχει γραμμένος ο βίος και το εγκώμιο του αγίου Γρηγορίου μεταφρασμένα στη δημώδη γλώσσα από το μοναχό Ραφαήλ το 1782, στον οποίο ανήκουν και οι εξής επικοί στίχοι προς τιμή του αγίου Γρηγορίου:
«φεύ! πάσης Ιταλίης νίκη συ γε Θεσσαλονίκης νίκη Θετταλίης
Άρες Άρες Μακεδών δούρασι θεολογίης την Γρηγόριος κάμεν Αλκή πνεύματος αρχιθέου θώρακι Φιλοθέου»
