Συνέδριο με θέμα «Ορθοδοξία και Φονταμενταλισμός» στο Βελιγράδι
Με ιδιαίτερη επιτυχία πραγματοποιήθηκε από 10 έως 12 Μαΐου 2018 στο Βελιγράδι Διεθνές Συνέδριο με θέμα «Ορθοδοξία και Φονταμενταλισμός».
Το Συνέδριο διοργανώθηκε από την Ακαδημία Θεολογικών Σπουδών Βόλου σε συνεργασία με το Κέντρο για τη Μελέτη του Πολιτισμού και του Χριστιανισμού (Βελιγράδι), το Κέντρο Ορθοδόξων Χριστιανικών Σπουδών του Πανεπιστημίου Fordham (Νέα Υόρκη), την Έδρα Ορθόδοξης Θεολογίας του Πανεπιστημίου του Münster (Γερμανία), το Ρουμανικό Ινστιτούτο Διορθόδοξων, Διαχριστιανικών και Διαθρησκειακών Σπουδών (INTER, Cluj-Napoca, Ρουμανία), το Βιβλικό Θεολογικό Ινστιτούτο του Αγίου Ανδρέα (Μόσχα), την Ορθόδοξη Θεολογική Ακαδημία «Άγιος Ιγνάτιος» (Στοκχόλμη), το Ευρωπαϊκό Φόρουμ Ορθοδόξων Θεολογικών Σχολών (EFOST, Βρυξέλλες), το Κέντρο για τη Φιλοσοφία και τη Θεολογία (Trebinje, Βοσνία-Ερζεγοβίνη) και την Dom omladine Beograda (Βελιγράδι).
Το συνέδριο ξεκίνησε με σύντομους χαιρετισμούς από τον κ. Sergej Beuk (Dom omladine Beograda), Δρ.Παντελή Καλαϊτζίδη (Ακαδημία Θεολογικών Σπουδών Βόλου), Δρ. Davor Džalto (Κέντρο για τη Μελέτη του Πολιτισμού και του Χριστιανισμού) και τον κ. Vladan Vukosavljević (Υπουργό Πολιτισμού και Πληροφοριών της Σερβίας).
Στην πρώτη συνεδρία υπό την προεδρία του Davor Džalto ο Επίσκοπος Jovan Ćulibrk (Ορθόδοξη Εκκλησία της Σερβίας) αναφέρθηκε στον επείγοντα χαρακτήρα του θέματος του φονταμενταλισμού για τη σύγχρονη Ορθοδοξία.
Ο Δρ. Tarek Mitri (Αμερικανικό Πανεπιστήμιο Βηρυτού, πρώην Αναπληρωτής Υπουργός Εξωτερικών του Λιβάνου) ανέπτυξε το θέμα «Παραδοσιαρχία, φονταμενταλισμός και πολιτική ταυτότητα στον αραβικό κόσμο», όπου ισχυρίστηκε ότι η πολιτική για τη διαμόρφωση ταυτότητας τείνει να θολώνει τη διάκριση μεταξύ συντηρητισμού και φονταμενταλισμού. Η ενίσχυση της κοινοτικής ταυτότητας φέρνει κοντά τους συντηρητικούς και τους φονταμενταλιστές. Ταυτόχρονα, η διαίρεση μεταξύ των χριστιανών παραμένει ακόμη αισθητή μεταξύ εκείνων που αναζητούν πνευματική και ηθική ενδυνάμωση προκειμένου να μπορέσουν να ξεπεράσουν την πολιτική της «κατασκευής» ταυτότητας και εκείνους που δεν δύνανται να διακρίνουν τη θρησκεία τους από τον κοινοτισμό, αντλώντας έτσι το πολιτικό τους κεφάλαιο από την απογοήτευση, τη δυσαρέσκεια και το φόβο.
Κατά τη διάρκεια της πρώτης πρωινής συνεδρίας της 11ης Μαΐου, υπό την προεδρία του Michael Hjä lm (Ορθόδοξη Θεολογική Ακαδημία «Άγιος Ιγνάτιος», Στοκχόλμη),
ο π. Vladan Perisic (Καθηγητής της Θεολογικής Σχολής του Πανεπιστημίου Βελιγραδίου και Διευθυντής του Κέντρου για τη Φιλοσοφία και τη Θεολογία, Trebinje, Βοσνία-Ερζεγοβίνη) μίλησε με θέμα: «Θεωρητικές προϋποθέσεις του χριστιανικού φονταμενταλισμού». Αυτές οι προϋποθέσεις στηρίζονται συνήθως σε ασυνείδητες και αποκτηθείσες πεποιθήσεις, συνήθειες και καταστάσεις, οι οποίες προσδιορίζουν το πνεύμα και την ατμόσφαιρα όπου αναπτύσσεται και εκδηλώνεται μια φονταμενταλιστική στάση.
Ο Δρ. George Demacopoulos (Καθηγητής Πανεπιστημίου Fordham, Συν-διευθυντής του Κέντρου Ορθόδοξων Χριστιανικών Σπουδών του Πανεπιστημίου Fordham, Νέα Υόρκη) παρουσίασε το θέμα «Η πρόσφατη εφεύρεση της “παραδοσιακής” Ορθοδοξίας», όπου υποστήριξε ότι η εμφάνιση της «παραδοσιακής Ορθοδοξίας» ως διακριτικού και συστατικού στοιχείου της αυθεντικής ορθόδοξης ταυτότητας κατά τον εικοστό αιώνα θα πρέπει να κατανοηθεί ως το αποτέλεσμα του εσωτερικού αγώνα της κοινότητας για την απόκτηση νοήματος στον απόηχο της μακραίωνης θεολογικής εξάρτησης από τον δυτικό Χριστιανισμό ή της αντίστασης προς αυτόν.
Η Κατερίνα Πεκρίδου (Γραμματέας Θεολογικού Διαλόγου της Συνέλευσης Ευρωπαϊκών Εκκλησιών, Βρυξέλλες) στην εισήγησή της με θέμα «Φονταμενταλισμός και Οικουμενισμός» διερεύνησε το ζήτημα του ορθόδοξου φονταμενταλισμού από θεολογική οπτική, επιχειρώντας να περιγράψει τα βασικά στοιχεία του και τις επιπτώσεις του στην συμμετοχή της Ορθόδοξης Εκκλησίας στον οικουμενικό διάλογο.
Στη δεύτερη πρωινή συνεδρία υπό την προεδρία του Παντελή Καλαϊτζίδη (Ακαδημία Θεολογικών Σπουδών Βόλου),
ο Δρ. Aristotle Papanikolaou (Καθηγητής Πανεπιστημίου Fordham, Συν-διευθυντής Κέντρου Ορθόδοξων Χριστιανικών Σπουδών Πανεπιστημίου Fordham, Νέα Υόρκη) μίλησε με θέμα «Πλουραλισμός, εκκοσμίκευση και φονταμενταλισμός», όπου, αφού πρότεινε μια ανάλυση της έννοιας του «κοσμικού», επιχειρηματολόγησε υπέρ μιας χριστιανικής εκκοσμίκευσης από την άποψη του ριζοσπαστικού πλουραλισμού.
Ο π. Βασίλειος Θερμός (ψυχίατρος παίδων και εφήβων, Επικ. Καθηγητής Ανωτέρας Εκκλησιαστικής Ακαδημίας Αθηνών) στην εισήγησή του με τίτλο «Φονταμενταλισμός: η θεολογία στην υπηρεσία της ψύχωσης», υποστήριξε ότι ο θρησκευτικός φονταμενταλισμός έχει επικριθεί από θεολογική σκοπιά ως ένα είδος απολυτοποίησης των στοιχείων της δημιουργίας που παρεμποδίζει την πρόσβαση στο άκτιστο, ενώ από την οπτική της ψυχανάλυσης προσεγγίζεται επίσης ως η «ψύχωση» της Εκκλησίας, καθώς
α) εισάγει την παράνοια και την επιθετικότητα,
β) την έλλειψη αυτοκριτικής και
γ) την επικράτηση μιας εσωτερικής ασυνείδητης αναπαράστασης ενός κακού και καταδιωκτικού θεού.
Ο τελευταίος ομιλητής της συνεδρίας Δρ. Petar Jevremović (Καθηγητής του Τμήματος Ψυχολογίας του Πανεπιστημίου Βελιγραδίου) μίλησε για την «Επιστημολογία της ριζοσπαστικής πίστης», όπου ισχυρίστηκε ότι υπάρχει κάτι βαθιά παρανοϊκό και ναρκισσιστικό μέσα στη φονταμενταλιστική νοητική δομή. Το να είναι κάποιος ριζοσπαστικός στα θέματα της πίστης προϋποθέτει την απόλυτη κατοχή της θείας γνώσης.
Κατά την πρώτη απογευματινή συνεδρία υπό την προεδρία του Cezar Marksteiner-Ungureanu (Ρουμανικό Ινστιτούτο Διορθόδοξων, Διαχριστιανικών και Διαθρησκειακών Σπουδών, INTER, Cluj-Napoca),
ο Δρ. Predrag Dragutinović (Καθηγητής Θεολογικής Σχολής Πανεπιστημίου Βελιγραδίου), παρουσίασε εισήγηση με θέμα «Ανάγνωση χωρίς ερμηνεία: Φονταμενταλισμός και βιβλική ερμηνευτική», όπου συζήτησε το ερμηνευτικό θεμέλιο μιας φονταμενταλιστικής επεξεργασίας των βιβλικών κειμένων μέσα στην ορθόδοξη βιβλική επιστήμη και θεολογία και την ανάγκη του ορθόδοξου εκπαιδευτικού συστήματος να προωθήσει την ιστορικο-κριτική μέθοδο που προστατεύει τη θεολογία από τους εγγενείς ιδεολογικούς κινδύνους, οριοθετώντας τις προοπτικές και καθιστώντας τη θεολογία συμβατή με τον πολιτισμό.
Ο π. Christoph d’Aloisio (Διευθυντής του Ινστιτούτου Ορθόδοξης Θεολογίας «Άγιος Ιωάννης ο Θεολόγος», Βρυξέλλες) ανέπτυξε το θέμα «Η φονταμενταλιστική ερμηνευτική ως κίνδυνος για τον χώρο της εκπαίδευσης», όπου, αφού ασχολήθηκε με την περίπτωση του εκπαιδευτικού συστήματος του Βελγίου, στη συνέχεια προσπάθησε να εξάγει ορισμένα γενικά συμπεράσματα σχετικά με το τι διακυβεύεται όταν κάποιος έρχεται αντιμέτωπος με τη φονταμενταλιστική ερμηνευτική στο πλαίσιο ενός κρατικού σχολικού συστήματος.
Ο Δρ. Βασίλειος Ν. Μακρίδης (Καθηγητής Πανεπιστημίου Ερφούρτης, Γερμανία) στην εισήγησή του με θέμα: «Η έννοια της Ορθοδοξίας ως της μόνης αληθινής πίστης: Μια ιδιαίτερη πηγή του ορθόδοξου χριστιανικού εξτρεμισμού» προσπάθησε να εξετάσει μια ιδιαίτερη πτυχή της παρούσας συζήτησης, δηλαδή την έννοια της Ορθοδοξίας ως τη μόνη αληθινή θρησκευτική πίστη σε ολόκληρο τον κόσμο, προκειμένου να δείξει με ποιο τρόπο η έννοια αυτή της Ορθοδοξίας και η κυριολεκτική της κατανόηση συνδέονται στενά με την άνοδο του ορθόδοξου εξτρεμισμού.
Κατά την πρώτη πρωινή συνεδρία της 12ης Μαΐου υπό την προεδρία του Aristotle Papanikolaou (Κέντρο Ορθόδοξων Χριστιανικών Σπουδών Πανεπιστημίου Fordham),
o Δρ. Χαράλαμπος Βέντης (Επικ. Καθηγητής Θεολογικής Σχολής Πανεπιστημίου Αθηνών) παρουσίασε το θέμα: «Ο φονταμενταλισμός στην Ορθόδοξη Εκκλησία: Μόνιμο ή παροδικό φαινόμενο;». Στην ομιλία του προσπάθησε να περιγράψει ορισμένα από τα πλέον ακανθώδη ζητήματα τα οποία αποτελούν εμπόδιο στην περαιτέρω ανάπτυξη και εξέλιξη της Ορθοδοξίας, θεωρώντας ότι η ευσεβής τους επιδοκιμασία και περαιτέρω εμβάθυνση στο πνεύμα της παραδοσιακής θρησκευτικής θριαμβολογίας θα καταστήσει τελικά τη μεγάλη αυτή πίστη και παράδοση ολοένα και περισσότερο χωρίς νόημα, ενώ θα την ωθήσει στο περιθώριο του πολιτισμένου κόσμου ως ένα από τα πιο ανεύθυνα, τοξικά συστήματα πεποιθήσεων, το οποίο είναι επικίνδυνο για τη δημοκρατία, την ελευθερία και την ανοιχτή κοινωνία.
Στη συνέχεια ο Δρ. Brandon Gallaher (Λέκτωρ του Πανεπιστημίου Exeter, Ηνωμένο Βασίλειο) στην εισήγησή του «Η μεταστροφή στην Ορθοδοξία στη Βόρεια Αμερική και ο ορθόδοξος φονταμενταλισμός: Μια προσωπική άποψη», διερεύνησε το φαινόμενο του ορθόδοξου φονταμενταλισμού, συνδυάζοντας την ιστορία της μεταστροφής μη Ορθοδόξων στην Ορθοδοξία στη Βόρεια Αμερική και την Ευρώπη, τον κοινωνιολογικό προβληματισμό σχετικά με τη, βασικά, νεωτερική νοοτροπία του θρησκευτικού φονταμενταλισμού και την εικοσαετή εμπειρία του ίδιου στην Ορθοδοξία ως προσήλυτου ο οποίος έχει ζήσει σε πολλές χώρες.
Η Δρ. Frances Kostarelos (Καθηγήτρια στο Governor’s State University, Illinois, ΗΠΑ.) μίλησε με θέμα «Αντιτιθέμενες ελληνορθόδοξες χριστιανικές θεωρήσεις γύρω από τον φονταμενταλισμό και ο κατακερματισμός των ελληνορθόδοξων εκκλησιαστικών ιδρυμάτων στις ΗΠΑ», όπου εξέτασε ποικίλες χρήσεις της έννοιας του φονταμενταλισμού που έχουν διαμορφωθεί μεταξύ των ορθοδόξων χριστιανών, λαϊκών, κληρικών και μελετητών που προσπαθούν να εξηγήσουν την επιρροή που έχουν οι πεποιθήσεις και οι πρακτικές του Γέροντα Εφραίμ στην ορθόδοξη ταυτότητα, την ενοριακή ζωή και τους θεσμούς.
Κατά τη διάρκεια της δεύτερης πρωινής συνεδρίας υπό την προεδρία του Alexei Bodrov (Βιβλικό Θεολογικό Ινστιτούτο του Αγίου Ανδρέα, Μόσχα),
ο Sergei Chapnin (Ερευνητής Πανεπιστημίου του Innsbruck [Αυστρία] και πρώην εκδότης του περιοδικού του Πατριαρχείου της Μόσχας) ανέπτυξε το θέμα «Matilda & Matilding: Η άνοδος και η πτώση των ριζοσπαστών ορθόδοξων φονταμενταλιστών στη Ρωσία», όπου προσπάθησε να αξιολογήσει τη ριζοσπαστικοποίηση ορισμένων ορθόδοξων ομάδων στη Ρωσία, οι οποίες συνδέονται στενά με τη θρησκευτική δικαιολόγηση της βίας, επισημαίνοντας ότι η επίσημη Εκκλησία προτιμά να μην ασχολείται με τους ορθόδοξους ριζοσπάστες, αποφεύγοντας να λάβει σαφή θέση για τις ενέργειές τους.
Η Δρ. Anastasia Mitrofanova (Καθηγήτρια στο Ρωσικό Κρατικό Πανεπιστήμιο Ανθρωπιστικών Σπουδών και στο Ρωσικό Ορθόδοξο Πανεπιστήμιο) στην ομιλία της με θέμα: «Ο φονταμενταλισμός στην ιδεολογία και την πρακτική των ορθόδοξων πολιτικών κινημάτων στη σύγχρονη Ρωσία» κατέδειξε ότι ο φονταμενταλισμός δεν είναι μια μορφή θρησκευτικότητας αλλά μια συγκεκριμένη θρησκευτική ιδεολογία, που επικεντρώνεται στην ιδέα της επανάκτησης της κοινωνίας, η οποία γίνεται ολοένα και περισσότερο «ανεκτική», ανταποκρινόμενη ολοένα και λιγότερο στις θρησκευτικές απαιτήσεις.
Η Δρ. Katerina Bauer (Επικ. Καθηγήτρια Πανεπιστημίου του Καρόλου, Πράγα) παρουσίασε το θέμα «Δύο παραδείγματα μιας μη φονταμενταλιστικής, πλην όμως διαθέτουσας ρίζες, πνευματικότητας: Η μητέρα Maria Skobtsova και ο π. Alexander Men». Στην εισήγησή της η ομιλήτρια διερεύνησε την μέση οδό ανάμεσα στις φονταμενταλιστικές και τις ακραίες φιλελεύθερες αντιδράσεις απέναντι στη συνάντηση της θρησκευτικής παράδοσης με τη νεωτερικότητα, προβάλλοντας μάλιστα τη μητέρα Μαρία Skobtsova και τον π. Αλέξανδρο Men, ως δύο παραδείγματα για τον τρόπο που θα μπορούσε κάποιος να μετριάσει τις δύο αυτές θέσεις: πώς μπορεί δηλαδή κάποιος να παραμείνει βαθιά ριζωμένος στην ορθόδοξη παράδοση, προσαρμόζοντάς την τόσο στο παρόν όσο και στο μέλλον.
Στην καταληκτική συνεδρία υπό την προεδρία του Brandon Gallaher (Exter Univerity),
ο Δρ. Petre Maican (Πανεπιστήμιο του Aberdeen, Ηνωμένο Βασίλειο) παρουσίασε το θέμα: «Δίνοντας και πάλι τον λόγο στον λαό: ένας τρόπος αντιμετώπισης του φονταμενταλισμού στην Ορθόδοξη Εκκλησία», όπου υποστήριξε ότι είναι απαραίτητο να δημιουργηθούν οι κατάλληλες δομές για τον εσωτερικό διάλογο στην Εκκλησία, προτείνοντας για το σκοπό αυτό έξι κατευθύνσεις που θα πρέπει να εκδηλώσουν οι συμμετέχοντες και ένα δογματικό κριτήριο, προκειμένου να αξιολογηθεί εάν τα αποτελέσματα του διαλόγου παραμένουν εντός των ορίων της ορθόδοξης παράδοσης.
Ο Δρ. Παντελής Καλαϊτζίδης (Διευθυντής Ακαδημίας Θεολογικών Σπουδών Βόλου, Διδάσκων στο Ανοικτό Πανεπιστήμιο και Επισκέπτης Ερευνητής στο Καθολικό Πανεπτιστήμιο του Leuven) ανέπτυξε το θέμα «Εσχατολογία και φονταμενταλισμός», όπου εξέτασε τη σημασία της εσχατολογίας για τη θεολογία και την εκκλησιαστική ζωή και τις κρίσιμες επιπτώσεις της, τόσο για τη σχέση της Ορθοδοξίας με τη νεωτερικότητα, όσο και για την πρόκληση του φονταμενταλισμού που είναι μια αλλοιωμένη αντίδραση στη νεωτερικότητα, μια προσπάθεια να επιστρέψουμε σε παλαιότερες δομές και πολιτιστικές μορφές χωρίς «ανάμνηση του μέλλοντος».
Ο τελευταίος ομιλητής Δρ. Davor Džalto (Πρόεδρος του Κέντρου για τη Μελέτη του Πολιτισμού και του Χριστιανισμού, Βελιγράδι, Σερβία και Καθηγητής στο Αμερικανικό Πανεπιστήμιο της Ρώμης, Ιταλία) μίλησε με θέμα «Πώς μπορεί κάποιος να είναι σωστός “φονταμενταλιστής”»; Στην εισήγησή του ο ομιλητής εξέτασε τις έννοιες του «φονταμενταλισμού», του «εξτρεμισμού» και του «ριζοσπαστισμού» και τους τρόπους με τους οποίους μπορούν να χρησιμοποιηθούν για να περιγράψουν τόσο τις «αρνητικές» όσο και τις «θετικές» πτυχές / εκδηλώσεις της (πολιτικής) θρησκευτικότητας, ενώ προσπάθησε να υποστηρίξει ένα «μη φονταμενταλιστικό (χριστιανικό) ριζοσπαστισμό», που θα απέκλειε τις αρνητικές συνέπειες του «φονταμενταλισμού», λαμβάνοντας υπόψη την ανάγκη διατήρησης και εμπέδωσης του «ριζοσπαστικού» χαρακτήρα της εσχατολογικά προσανατολισμένης χριστιανικής πίστης.
Πηγή
