Κατά τις αρχές του 10ου αιώνα χρημάτισε ηγούμενος της Μονής ο αγίας φήμης και ζωής Θεόκτιστος.
Το 1016 σε εγκλητικό γράμμα του οσίου Παύλου Β΄ βρίσκεται υπογεγραμμένος ως ηγούμενος της Μονής Εσφιγμένου ο Θεόκτιστος με τον «Πρώτο» Νικηφόρο, τον Βατοπεδινό Νικόλαο τον Λουτρακηνό, τον Κύριλλο της άλλοτε Μονής Χαρζανά (κοντά στη Μονή των Ιβήρων), το Νικηφόρο Σταυρονικήτα και άλλους. Το 1035 πωλήθηκε στον Ηγούμενο Θεόκτιστο χερσαία γη από το κοντινό Μοναστήρι των Πλακίων.
Ο ηγούμενος Θεόκτιστος από έγγραφα του 1033 εξάγεται ότι χρημάτισε «Πρώτος» του Αγίου Όρους μετά τον «Πρώτο» Μιχαήλ μοναχό τον αναφερόμενο το έτος 1030.
Ο Θεόκτιστος έκειρε μοναχό τον άγιο Αντώνιο του Κιέβου, ο οποίος γεννήθηκε στην πόλιν Λουβέσκου της Ρωσσίας κοντά στο Κίεβο το 983, ονομάσθηκε στο άγιο βάπτισμα Αντίπας και μετονομάσθηκε Αντώνιος από τον ηγούμενο Θεόκτιστο περί το 1035. Διδάχθηκε τους μοναστικούς κανόνες και ευλογήθηκε από το Θεόκτιστο, ο οποίος κατόπιν θείας αποκάλυψης τον έστειλε στη Ρωσσία, διότι προέβλεψε ότι έμελλε να λάμψει στην απέραντη εκείνη χώρα σαν φωστήρας των μοναχών.
 | ||
|
